Decreet Lokaal Bestuur van 22.12.2017, inzonderheid artikel 56, § 3, 5°, waarbij wordt bepaald dat het college van burgemeester en schepenen bevoegd is voor de vaststelling van de plaatsingsprocedure en de voorwaarden van overheidsopdrachten als het gaat om een opdracht van dagelijks bestuur.
De wet van 29 juli 1991 betreffende de uitdrukkelijke motiveringsplicht van bestuurshandelingen, en latere wijzigingen.
Het Decreet Lokaal Bestuur van 22.12.2017, meer bepaald artikels 326 tot en met 341 betreffende het bestuurlijk toezicht.
De wet van 17.06.2013 betreffende de motivering, de informatie en de rechtsmiddelen inzake overheidsopdrachten, bepaalde opdrachten voor werken, leveringen en diensten en concessies, en latere wijzigingen.
Het koninklijk besluit van 14.01.2013 tot bepaling van de algemene uitvoeringsregels van de overheidsopdrachten, en latere wijzigingen.
CC Consult voerde in de periode maart tot mei 2021 op vraag van de vijf gemeenten een grondig onderzoek uit naar de bestuurskracht van deze vijf gemeenten, dat resulteerde in een lijvig document van meer dan 180 bladzijden. Met bestuurskracht wordt bedoeld de ambtelijke, strategische, operationele en financiële capaciteit, of het vermogen om als bestuur de gewenste maatschappelijke ontwikkelingen en bijhorende effecten te realiseren, en om de dienstverlening en taken goed uit te voeren.
Op donderdag 8 juli is het definitieve rapport m.b.t. de bestuurskrachtanalyse toegelicht op een gemeenschappelijke digitale infosessie voor alle raadsleden van de gemeenten Alken, Borgloon, Heers, Kortessem en Wellen door consulting bureau CC Consult. Afspraak die op deze bijeenkomst is gemaakt, is dat er een extra gemeenteraad op donderdag 2 september om 20u in iedere deelnemende gemeente afzonderlijk zal plaatsvinden, om dit rapport ten gronde te bespreken.
Ambtelijke capaciteit
Op de vraag ‘Zijn de vijf Haspengouwse gemeenten vandaag bestuurskrachtig’, geeft CC Consult aan dat alle betrokken gemeenten botsen op de limieten van hun bestuurskracht, vooral op vlak van ambtelijke capaciteit. Elk van hen tracht op zijn manier om te gaan met de ambtelijke uitdagingen, maar geen enkele van hen is écht in de mogelijkheid om binnen de eigen schaal structureel oplossingen te vinden.
Voorbeelden die aangehaald worden zijn het feit dat de eenmansdiensten wegen op de organisatie, het is geen evidentie om bepaalde (vaak technische) profielen te vinden en te behouden, het uitwerken van een strategisch HR-beleid is erg moeilijk, enz.
Operationele capaciteit
Ook in het garanderen van de continuïteit van hun kwalitatieve dienstverlening stuiten de besturen op hun limieten. Er wordt een basiswerking uitgebouwd, maar er is weinig marge om verder te groeien en te vernieuwen.
Voorbeelden die aangehaald worden zijn het feit dat de besturen het vaak ontbreekt aan sleutelprocessen uit te tekenen, weinig tot geen backups hebben van hun eenmansdiensten, een relatieve lage personeelsbezetting hebben, een duidelijk uitgebouwd kader voor projectmatig werken ontbreekt, enz.
Opgelet: de inschatting van de operationele capaciteit is geen beoordeling van de kwaliteit van het afgeleverde werk, individuele prestaties of dienstverlening.
Strategische capaciteit
De strategische capaciteit van de besturen is eerder toereikend. Elk bestuur lijkt er grosso modo in te slagen om in dialoog te treden met de burger en te voldoen aan hun (lokale) wensen. Er wordt vastgesteld dat het echter wel moeilijk is om een langetermijnvisie uit te werken en de grote maatschappelijke uitdagingen aan te gaan binnen de schaal van de eigen gemeente. De beleidskeuzes kunnen bovendien niet altijd even efficiënt en effectief in de praktijk worden omgezet wegens de afhankelijkheid van de ambtelijke en operationele capaciteiten.
Voorbeelden die aangehaald worden zijn de grote betrokkenheid en engagement t.a.v. de burger, de actieve betrokkenheid in intergemeentelijke samenwerkingsverbanden is binnen de huidige schaal te beperkt, enz.
Opgelet: bovenstaande inschatting van strategische capaciteit is geen beoordeling van de beleidsorganen of zijn leden.
Financiële capaciteit
De vijf gemeenten verschillen op vlak van financiële cultuur en hun financiële situatie t.g.v. de beleidskeuzes. Wel wordt er gesteld dat de vijf besturen allen financieel gezond zijn. Het zijn de beleidskeuzes – eigen aan een bestuur – die een rechtstreekse impact hebben op de financiën. Cijfers dienen ‘altijd’ in deze context te worden gelezen.
Conclusie:
Er wordt geconcludeerd door CC Consult dat de vijf gemeenten in het algemeen aantonen bestuurskrachtig te zijn, maar voor sommigen is de bestuurskracht erg broos. Er wordt verwacht dat, wanneer er geen bovenlokale actie wordt ondernomen, de ambtelijke capaciteit op termijn zal dalen, en dit zal zich verder vertalen naar een beperktere bestuurskracht in operationele en politieke capaciteit. Ook de financiële capaciteit zal meer en meer onder druk te komen staan.
Advies:
CC Consult adviseert sterk aan de vijf besturen om naar schaalvergroting te gaan en gewapend te zijn voor de toekomst. Hiervoor stellen ze 2 opties voor:
1. Een fusiegemeente creëren van minstens 25.000 inwoners, met een voorkeur voor een fusie met 4 gemeenten (ongeveer 35.000 inwoners met een schuldovername van 13 mio tot 19 mio EUR). Een fusie met 3 gemeenten (ongeveer 25.000 inwoners met een schuldovername van 4,6 mio tot 12 mio EUR) kan ook, maar heeft minder voordelen. Een fusie met 2 gemeenten (15.000 – 20.000 inwoners zonder schuldovername) wordt afgeraden.
2. De uitwerking van een volwaardige intergemeentelijke samenwerking voor de diensten personeel, ICT, aankoop en de omgevingsgebonden diensten (shared service center).
De resultaten van de bestuurskrachtanalyse moet de deelnemende besturen toelaten om een duidelijk standpunt in te nemen m.b.t. verdere intergemeentelijke samenwerking en/of fusie.
Het is daarenboven duidelijk dat het bestuurlijk landschap in Vlaanderen grondig in beweging is, waarbij het dossier van o.a. de regiovorming de besturen noopt tot het innemen van standpunten en dit niet op de lange baan kunnen schuiven.
Het gemeentebestuur van Borgloon heeft in tussentijd kenbaar gemaakt dat zij een fusietraject wensen op te starten met de stad Tongeren. Dit heeft o.a. tot gevolg dat de gemeente Heers niet langer grenst aan overblijvende gemeenten Alken, Kortessem en Wellen, waardoor zij ook zij niet langer deel kunnen uitmaken van dit eventuele fusietraject tussen de vijf Haspengouwse gemeenten.
De gemeenteraad neemt kennis van het finaal rapport 'Bestuurskrachtanalyse voor de gemeenten van de huidige politiezone Alken, Borgloon, Heers, Kortessem, en Wellen'.